De Kaart En Het Gebied (14 page)

'Nee, dat is niet veranderd,' zei ze glimlachend tegen Jed. 'Nog altijd geen
pda
... Maar ik ben toch wel met de tijd meegegaan.' Uit een binnenzak van haar jasje haalde ze een
usb-
stick. 'Daar staan scans op van alle artikelen over je Michelin-tentoonstelling. Die zullen ons goed van pas komen.' Franz schudde geïmponeerd zijn hoofd en wierp haar een ongelovige blik toe.

Ze leunde achterover in haar stoel en rekte zich uit. 'Ik heb een beetje proberen te volgen wat je deed...' zei ze tegen Jed -ze tutoyeerde hem nu, dat was ook nieuw. 'Ik denk dat je er heel goed aan hebt gedaan om niet te vroeg te exposeren, de meeste critici zouden moeite hebben gehad om je koersverandering te volgen - en dan heb ik het nog niet eens over Pépita Bourguig-non, maar die heeft toch al nooit iets van je werk begrepen.'

Ze stak een cigarillo op - nog een nieuwtje - en ging verder: 'Doordat je niet hebt geëxposeerd, hebben ze zich ook niet hoeven uitspreken. Als ze nu een positieve kritiek willen geven, zullen ze niet het gevoel hebben dat ze hun mening verloochenen. Maar het klopt wel, daarin ben ik het met jullie eens, dat we meteen op de Engelstalige bladen moeten proberen te mikken; en daarbij kan de naam Houellebecq ons helpen. Wat voor oplage hebben jullie in gedachten voor de catalogus?'

'Vijfhonderd stuks,' zei Franz.

'Dat is niet genoeg, maak er duizend van. Alleen al voor de recensie-exemplaren heb ik er driehonderd nodig. En we geven toestemming voor de overname van tekstfragmenten, zelfs van flinke lengte; dat moet wel even worden kortgesloten met Houellebecq of zijn agent, Samuelson, zodat ze niet moeilijk gaan doen. En het portret van Houellebecq, heb ik van Franz gehoord. Dat is echt een heel goed idee. Het zal bij de expo ook je recentste werk zijn; dat is echt perfect, het geeft een flinke extra impact, daar ben ik van overtuigd.'

.

'Die meid is ongelofelijk...' merkte Franz op toen ze weg was. 'Ik kende haar van reputatie, maar had nog nooit met haar gewerkt.'

'Ze is flink veranderd,' zei Jed. 'Op het persoonlijke vlak tenminste. Beroepsmatig juist helemaal niet. Het is toch wel indrukwekkend hoe mensen hun leven in twee delen kunnen knippen die geen enkel verband met elkaar houden, geen enkele invloed op elkaar hebben. Ik vind het verbluffend dat ze daar zo goed in slagen.'

'Ja, jij hebt je natuurlijk veel beziggehouden met werk, met het vak dat mensen beoefenen,' pakte Franz de draad weer op toen ze eenmaal in hun stamcafé Chez Claude zaten. 'Meer dan enige andere kunstenaar die ik ken.'

'Wat maakt een mens tot wie hij is? Wat is de vraag die je in de eerste plaats aan iemand stelt, als je naar zijn toestand wilt informeren? In sommige samenlevingen vraag je eerst of hij getrouwd is en kinderen heeft; in onze samenleving vraag je in de eerste plaats naar zijn beroep. Niet zijn status als voortplanter maar zijn plaats in het productieproces maakt de westerse mens tot wie hij is.'

Franz dronk met kleine slokjes peinzend zijn glas wijn leeg. 'Ik hoop dat Houellebecq een goede tekst schrijft...' zei hij ten slotte. 'We spelen hoog spel, weet je. Het is heel moeilijk om een zo radicale artistieke ontwikkeling als de jouwe geaccepteerd te krijgen. En dan denk ik dat we het in de beeldende kunst nog het makkelijkst hebben. In de literatuur of de muziek is het totaal onmogelijk om een andere richting in te slaan, dan weet je zeker dat je wordt gelyncht. Anderzijds, als je altijd hetzelfde doet, zeggen ze dat je jezelf herhaalt en dat je op je retour bent, maar als je iets nieuws doet, zeggen ze dat je maar wat aanrommelt. Ik weet dat het in jouw geval betekenis had om weer te gaan schilderen en mensen af te beelden. Ik zou niet kunnen zeggen welke betekenis precies, en jij waarschijnlijk ook niet; maar ik weet dat het niet gratuit is. Alleen zeg ik dat puur op basis van intuïtie, en om recensies te krijgen is dat niet genoeg, er moet een of ander theoretisch verhaal omheen komen. Ik ben daar niet toe in staat; en jij ook niet.'

.

De dagen daarna probeerden ze een route uit te stippelen, een volgorde om de stukken in te presenteren, en uiteindelijk hielden ze het gewoon bij de kale chronologie. Het laatste schilderij was dus
Bill Gates en Steve Jobs bespreken de toekomst van de informatica
, en er bleef een plaats open voor het nog te maken portret van Houellebecq. Aan het eind van de week probeerde Jed de schrijver te bereiken, maar dit keer nam hij niet op, en hij had geen antwoordapparaat. Na een paar pogingen op verschillende tijdstippen stuurde hij hem een mail; toen een tweede, en een paar dagen later een derde, die telkens onbeantwoord bleven.

Na twee weken begon Jed zich echt ongerust te maken, hij stuurde sms na sms en mail na mail. Uiteindelijk belde Houellebecq hem op. Zijn stem klonk vlak, bijna doods. 'Het spijt me,' zei hij, 'ik zit met een paar privé-problemen. Maar u kunt uw foto's komen maken.'

De vlucht naar Shannon die de volgende dag om 13 uur 25 van Beauvais vertrok werd op de site
Ryanair.com
aangeboden voor 4,99 euro, en Jed dacht eerst dat het een fout was. Toen hij verder klikte in de reserveringsvensters constateerde hij dat er nog kosten en heffingen bij kwamen; de uiteindelijke prijs bedroeg 28,01 euro, wat nog altijd bescheiden was.

Vanaf de Porte Maillot ging er een shuttlebus naar het vliegveld van Beauvais. Toen hij instapte zag hij dat er vooral jonge mensen waren, studenten waarschijnlijk, die op reis of weer naar huis gingen - het was de periode van de krokusvakantie. Gepensioneerden ook, en een paar Arabische vrouwen met jonge kinderen. Eigenlijk was zo'n beetje iedereen er behalve de actieve, productieve leden van de samenleving. Jed stelde ook vast dat hij zich vrij goed op zijn plaats voelde in die shuttlebus, die hem een
vakantiegevoel
gaf - terwijl hij de keer ervoor met Air France het gevoel had gehad dat hij
op reis was voor zijn werk.

Toen hij voorbij de probleem- en villawijken was die zich uitstrekten ten noorden van Parijs, vloog de bus te midden van de tarwe- en bietenvelden voort over een bijna verlaten snelweg. Eenzame, enorme kraaien doorkruisten de grauwe lucht. Om hem heen praatte niemand, zelfs de kinderen waren rustig, en gaandeweg voelde Jed een soort vredigheid over zich heen komen.

.

Tien jaar, dacht hij; al tien jaar was hij op een obscure, uiteindelijk bijzonder solitaire manier bezig geweest. Door in zijn eentje te werken, zijn schilderijen nooit aan iemand te laten zien - behalve aan Franz, van wie hij wist dat hij discrete privé-presentaties gaf, zonder hem ooit het resultaat te melden - en nooit naar vernissages of debatten en bijna nooit naar tentoonstellingen te gaan, had Jed zich de laatste jaren geleidelijk aan buiten het professionele kunstenaarschap geplaatst. In de ogen van de wereld, en tot op zekere hoogte zelfs in zijn eigen ogen, was hij geleidelijk aan in een
zondagsschilder
veranderd. Door deze tentoonstelling zou hij in één klap weer in het milieu, het circuit terechtkomen, en hij vroeg zich af of hij daar wel zin in had. Ongetwijfeld net zo veel zin als je aan de Bretonse kust aanvankelijk hebt om in een woelige, koude zee te duiken-wetend dat je de frisheid van de golven na een paar slagen heerlijk en opwekkend zult vinden.

.

Terwijl hij op de bankjes van het kleine vliegveld wachtte op zijn vlucht, sloeg Jed de gebruiksaanwijzing open van het fototoestel dat hij de vorige dag bij de
fnac
had gekocht. De Nikon D3X die hij normaal gesproken gebruikte om voorbereidende foto's voor zijn portretten te maken had hem te imposant, te professioneel geleken. Houellebecq had de reputatie een diepgewortelde haat ten aanzien van fotografen te koesteren; voor zijn gevoel zou een ludieker, huiselijker toestel beter passen.

Niet zonder hoogdravendheid feliciteerde de firma Samsung hem eerst met zijn keus voor het model
zrt-av2.
Sony of Nikon zou er nooit aan hebben gedacht om hem te feliciteren: die firma's waren te arrogant, te vastgeroest in hun professionalisme; of het moest de kenmerkende arrogantie van Japanners zijn; hoe dan ook waren die gevestigde Japanse bedrijven onuitstaanbaar. De Duitsers probeerden in hun handleidingen de fictie van een doordachte, trouwe keus te handhaven, en het lezen van de gebruiksaanwijzing van een Mercedes bleef een waar genoegen; maar qua prijs-kwaliteitverhouding liep het toversprookje, de sociaaldemocratie van de gremlins, een verloren race. En ten slotte waren er de Zwitsers met hun politiek van extreem hoge prijzen, waar sommige mensen voor vielen. Er waren omstandigheden geweest waaronder Jed had overwogen een Zwitsers product te kopen, doorgaans een Alpa-foto-toestel, en bij een andere gelegenheid een horloge; het verschil in prijs, een factor vijf ten opzichte van een normaal product, had hem snel uit de droom geholpen. De beste manier voor een consument in die jaren 2010 om
uit zijn dak te gaan
was ontegenzeggelijk de keus voor een Koreaans product: Kia en Hyundai voor auto's,
lg
en Samsung voor elektronica.

In het model Samsung
zrt-av
2 werden volgens de inleiding van de gebruiksaanwijzing de meest ingenieuze technologische innovaties - zoals de automatische glimlachdetectie - gecombineerd met het legendarische gebruiksgemak waar het merk om bekendstond.

Na die lyrische passage werd de tekst feitelijker van toon, en Jed bladerde snel verder, puur om de essentiële informatie in zich op te nemen. Aan het ontwerp van het product had duidelijk een doordacht, ruimhartig en samenbundelend optimisme ten grondslag gelegen. Die tendens vertoonden veel moderne technologische voorwerpen, maar van noodzaak was geen sprake. In plaats van de programma's
vuurwerk, strand, baby-i
en
bab y
-2 die de gebruiker in
scene mode
kon kiezen, had je bijvoorbeeld evengoed
begrafenis, regendag, bejaarde-i
en
bejaarde
-2 kunnen hebben.

Waarom
baby-i
en
baby
-2? vroeg Jed zich af. Toen hij op pagina 37 van de gebruiksaanwijzing keek, begreep hij dat je met die functie de geboortedata van twee verschillende baby's kon instellen, zodat je hun leeftijd kon opnemen in de elektronische gegevens die aan de foto's werden gekoppeld. Meer informatie werd op pagina 38 gegeven: deze programma's, verzekerde de handleiding, waren ontworpen voor een natuurlijke weergave van de 'gezonde, frisse' teint van baby's. Inderdaad zouden hun ouders waarschijnlijk teleurgesteld zijn als
baby-i
en
baby
-2 op hun verjaardagsfoto's te zien waren met een gerimpeld, gelig gezicht; maar Jed kende zelf geen baby's; voor het programma
huisdier zou
hij al evenmin emplooi hebben, en voor het programma
feest
maar zelden; al met al was dit misschien toch geen toestel voor hem.

.

In Shannon regende het gestaag, en de taxichauffeur was een achterlijke ploert.
'Gone for holidays?'
vroeg hij, alsof hij zich bij voorbaat op zijn teleurstelling verheugde.
'No, working,'
antwoordde Jed, die hem dat genoegen niet gunde, maar het was duidelijk dat de ander hem niet geloofde.
'What kind of job you're doing?'
vroeg hij, met een intonatie die duidelijk liet doorschemeren hoe onwaarschijnlijk hij het achtte dat iemand hem wat voor werk dan ook zou toevertrouwen. '
Photography,'
antwoordde Jed. De ander snoof en legde zich bij zijn nederlaag neer.

Hij moest in de stromende regen minstens twee minuten op de deur roffelen voordat Houellebecq kwam opendoen. De auteur van
Elementaire deeltjes was
gekleed in een grijze streepjespyjama, waardoor hij vagelijk op een gevangene uit een tv-serie leek; zijn haar was verwilderd en vies, zijn gezicht rood, bijna alsof hij couperose had, en hij stonk een beetje. Het onvermogen om je te verzorgen is een van de duidelijkste symptomen waar een depressieve toestand aan te herkennen is, herinnerde Jed zich.

'Het spijt me dat ik zo bij u binnendring, ik weet dat het niet erg goed met u gaat. Maar ik wil graag zo snel mogelijk aan mijn schilderij van u beginnen...' zei hij, en hij zette een
ontwapenend
bedoelde glimlach op.
Ontwapenende glimlach
is een uitdrukking die je nog wel eens in romans tegenkomt, en die dus met een bepaalde werkelijkheid overeen moet stemmen. Maar Jed zelf voelde zich niet naïef genoeg om door een glimlach te kunnen worden
ontwapend-,
en, zo vermoedde hij, Houellebecq evenmin. De auteur van
Weerbaarheid
stapte niettemin een meter achteruit, precies genoeg om hem beschutting tegen de regen te geven, maar zonder hem echt binnen te laten.

'Ik heb een fles wijn meegebracht. Een goeie...!' riep Jed een beetje gemaakt enthousiast, zo ongeveer zoals je kinderen toffees aanbiedt, terwijl hij de fles uit zijn reistas haalde. Het was een Chateau Ausone 1986, die hem toch maar mooi 400 euro had gekost-een dozijn vluchten Parijs-Shannon met Ryanair.

'Eén fles maar?' vroeg de auteur van
Het streven naar geluk,
terwijl hij zijn nek strekte naar het etiket. Hij stonk een beetje, maar minder dan een lijk; het had al met al slechter kunnen gaan. Toen greep hij zonder iets te zeggen de fles vast en draaide zich om; Jed interpreteerde dat gedrag als een uitnodiging.

.

Het grootste vertrek, de woonkamer, was voor zover hij zich kon herinneren de vorige keer leeg; nu stonden er een bed en een televisie.

'Ja,' zei Houellebecq, 'na uw bezoek besefte ik dat u hier in huis de eerste bezoeker was, en waarschijnlijk ook de laatste. Toen dacht ik, waarom zou ik de fictie van een ontvangstruimte in stand houden? Waarom zou ik mijn slaapkamer niet gewoon in de woonkamer inrichten? Ik breng mijn meeste dagen tenslotte liggend door; ik eet meestal in bed terwijl ik op Fox
tv
naar tekenfilms kijk; ik organiseer echt geen
diners.'